Άγχος αποχωρισμού  •   Σχολείο  • Οικογένεια

15 Σεπτεμβρίου, 2020

Νιόβη Βέλλιου
Ψυχολόγος MSc, Οικογενειακή Ψυχοθεραπεύτρια

Εφηβεία   •   Συγκρούσεις   •   Οικογένεια

02 Φεβρουαρίου, 2020

Σε μια προσπάθεια να προσεγγίσουμε τι είναι η εφηβεία θα ξεκινήσουμε μιλώντας για τις αλλαγές στο σώμα των εφήβων, οι οποίες συνοδεύονται από αλλαγές στην εικόνα του εαυτού, στις σχέσεις με τους γύρω αλλά και στην αντίληψη του κόσμου συνολικά. Ο έφηβος βρίσκεται σε μια διαδικασία εδραίωσης της ατομικής του ταυτότητας, σε μια προσπάθεια αυτονόμησης και μετάβασης στον κόσμο των ενηλίκων. 

Κατά την εφηβεία παρατηρούμε κοινές συμπεριφορές και «συμπτώματα»: πχ ο έφηβος απομακρύνεται, δεν εκδηλώνεται όπως πριν, είναι συνεχώς στο διαδίκτυο παίζοντας παιχνίδια ή μιλώντας με συνομηλίκους. Άλλοτε πάλι βρίσκεται συνεχώς έξω και παρακούει ή αντιδρά όταν του ζητείται να παραμείνει σπίτι. Ο κοινωνικός κύκλος διευρύνεται και οι «κολλητοί» ή κάποια ερωτική σχέση γίνονται τα σημεία αναφοράς του.

Οι έφηβοι εκφράζονται με τρόπους που εκλαμβάνονται από τους ενήλικες ως εκκεντρικοί, υπερβολικοί ή μπερδεμένοι. Πολύ συχνά βλέπουμε γονείς που ερχόμενοι αντιμέτωποι με «δύσκολους εφήβους» αισθάνονται θλίψη για την απώλεια του ρόλου τους, ανασφάλεια και φόβο για όλα όσα πια δεν μπορούν να ελέγξουν. Άλλες φορές πάλι εκφράζουν οργή και ματαίωση για όλα αυτά που νιώθουν πως δεν πέτυχαν. Όσο οι γονείς αντιδρούν με θυμό στα αιτήματα των εφήβων, οι έφηβοι εισπράττουν απόρριψη, βιώνουν το περιβάλλον ως ακόμη πιο ασταθές και απειλητικό, η ένταση κλιμακώνεται και η απόσταση μεγαλώνει. Πολλές φορές καταλήγουν όλα τα μέλη του οικογενειακού συστήματος να φέρουν ενοχή για τους καυγάδες που γίνονται και να αισθάνονται μόνοι κι εγκλωβισμένοι.

Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς όταν νιώθουν ότι φτάνουν στα όριά τους;

Οι γονείς αντί να δρουν παρορμητικά σε μια κρίση, μπορούν να δίνουν χρόνο στον εαυτό τους να ηρεμήσουν, να αναδιοργανωθούν και να ζητήσουν στήριξη. Παίρνοντας χρόνο και συζητώντας τους προβληματισμούς τους με πρόσωπα που μοιράζονται την ευθύνη για την ανατροφή του παιδιού ή με άλλα πρόσωπα εμπιστοσύνης, μπορούν να καταφέρουν να διακρίνουν την αναστάτωση των εφήβων από την απάθεια ή την αδιαφορία. Μια υποστηρικτική σχέση μεταξύ των συντρόφων είναι καλή προϋπόθεση γι αυτό. 

Εξίσου σημαντικό είναι όλα τα μέλη να νιώθουν πως ελεύθερα και ειλικρινά μπορούν να εκφράζονται. Όταν μια συμπεριφορά του εφήβου δε θέτει σε κίνδυνο τη φυσική ή συναισθηματική του ασφάλεια και απλώς διαφέρει από τις προσδοκίες της οικογένειας, καλό θα ήταν οι γονείς να αποφεύγουν την αντιπαράθεση και να αφήνουν ελευθερίες. Σε γενικές γραμμές αν οι γονείς θέλουν να επιδιώξουν μια αλλαγή στον έφηβο, μπορούν να το κάνουν μέσα από τη δική τους σταθερότητα, αντί να αγωνίζονται να καταφέρουν ένα «αποφασιστικό χτύπημα».

Φυσικά κάποιες φορές η σύγκρουση είναι αναπόφευκτη. Τότε είναι σημαντικό οι γονείς αντί να νιώθουν πως ο χρόνος δε γυρίζει πίσω, να έχουν πίστη ότι τα λάθη είτε των ίδιων είτε των παιδιών μπορούν να επανορθωθούν. Πάντως, μια σύγκρουση που θα γίνει σε κλίμα σεβασμού χωρίς προσβολές και ειρωνεία μπορεί να φανεί χρήσιμη στη χαρτογράφηση νέων ορίων και στον επαναπροσδιορισμό γονέων και παιδιών. 

Επομένως…

Οι έφηβοι χρειάζονται σε κάθε περίπτωση όρια και προστασία, αλλά την ίδια στιγμή χρειάζονται χώρο, εμπιστοσύνη και διακριτικότητα. 

Το να είναι κανείς γονιός είναι μία βιωματική διαδικασία μάθησης, μία συνεχής διεργασία του πώς πρέπει να στέκεται δίπλα στο παιδί. Και η εφηβεία είναι ίσως η πιο απαιτητική και μακρόχρονη περίοδος διαπραγματεύσεων και διακυμάνσεων μέχρι το παιδί να βρει ανεξάρτητο και αυτόνομο την ενήλικη θέση του και ο γονιός να βρει έναν άλλο τρόπο να είναι γονιός για το παιδί που μεγαλώνει. 

Νιόβη Βέλλιου
Ψυχολόγος MSc, Οικογενειακή Ψυχοθεραπεύτρια

Άνοια   •   Φροντιστής   •   Οικογένεια

25 Οκτωβρίου, 2019

Με την πάροδο της ηλικίας δημιουργούνται φθορές στο σώμα μας, ενώ παράλληλα μειώνεται η ικανότητα του οργανισμού να τις “επισκευάσει”. Οι φθορές μπορεί να είναι ταχείες ή αργές, σωματικές ή διανοητικές. Στις περιπτώσεις όπου υπάρχει εξασθένηση των γνωστικών λειτουργιών του εγκεφάλου, όπως της μνήμης, της κρίσης, του προσανατολισμού αναφερόμαστε στην εμφάνιση της άνοιας. Η άνοια έχει ποικίλες μορφές, χαρακτηριστικό ωστόσο γνώρισμά της αποτελεί η αδυναμία εκτέλεσης των καθημερινών δραστηριοτήτων του ατόμου.

Όπως και σε άλλες χρόνιες ασθένειες έτσι και στην άνοια δεν πλήττεται μόνο το μέλος που νοσεί, αλλά ο φροντιστής (που συνήθως είναι κάποιος κοντινός συγγενής) και η οικογένεια στο σύνολό της. Η φροντίδα του ατόμου με άνοια είναι τόσο αναπόσπαστο κομμάτι της νόσου, που πολλές φορές φτάνει να καταλαμβάνει την ολότητα της σχέσης με τον ασθενή. Οι αυξημένες απαιτήσεις φέρνουν σημαντικές αλλαγές στη ζωή του φροντιστή, κλονίζουν την κανονικότητά του (πχ τη δυνατότητά του να εργάζεται), περιορίζουν τον χρόνο του, δημιουργούν οικονομικές δυσκολίες, επιδρούν στην υγεία του. Η μεγαλύτερη όμως αλλαγή συμβαίνει σε ψυχικό επίπεδο. Ο φροντιστής καλείται να αναλάβει όλους τους ρόλους απέναντι στον ασθενή: να τον περιθάλψει, να τον συντροφεύσει, να κρατήσει το βάρος της λήψης αποφάσεων, ακόμα και να αντέξει αποδοκιμασίες κι επιθετικές συμπεριφορές.

Πρόκειται για ένα πολύπλευρο φορτίο, το οποίο ωστόσο ο κάθε άνθρωπος και η κάθε οικογένεια που έρχεται αντιμέτωπη με αυτό, το βιώνει διαφορετικά. Παράγοντας που επηρεάζει το βίωμα του φροντιστή είναι η ηλικία στην οποία το νοσούν άτομο διαγιγνώσκεται με άνοια. Η άνοια πρώιμης έναρξης τείνει να είναι πολύ πιο επώδυνη για τους φροντιστές. Καθοριστικό ρόλο παίζει επίσης το στάδιο της νόσου στο οποίο βρίσκεται ο ασθενής, όπως επίσης και η εξέλιξη ή επιδείνωση που παρουσιάζει. Για παράδειγμα η απώλεια της ικανότητας αναγνώρισης οικείων προσώπων αποτελεί μια τραυματική κατάσταση για τον φροντιστή που πιθανόν τον βάζει και σε μια κατάσταση προκαταβολικού θρήνου. Ακόμα, η στάση του φροντιστή απέναντι στη νόσο επηρεάζεται και από τη σχέση και τη σύνδεση που έχει με το άτομο με άνοια. Φροντιστές που η σχέση τους με το πάσχον άτομο χαρακτηριζόταν από απόσταση, αμφιθυμία ή συγκρούσεις, βιώνουν περισσότερα αρνητικά αισθήματα (θλίψη, ενοχές, απελπισία) κατά τη φροντίδα του. Συνολικά όμως το βίωμα του φροντιστή διαμορφώνεται από τα ατομικά χαρακτηριστικά και αποθέματά του.

Η άνοια είναι μια νόσος που εξελίσσεται προοδευτικά και δεν υπάρχει “θεραπεία” της. Αν βρίσκεστε στη θέση του φροντιστή είναι σημαντικό να αναγνωρίσετε τα αποθέματά σας για να μειωθεί κατά το δυνατόν το φορτίο σας.

• Ένα πρώτο βήμα για την ανακούφιση θα ήταν να νομιμοποιήσετε τα συναισθήματά σας. Επιτρέψετε στον εαυτό σας να λυπηθεί, να θυμώσει, να απογοητευτεί. Σεβαστείτε αυτά τα συναισθήματα, δώστε τους χώρο και δεχτείτε τα σαν μέρος του εαυτού σας και της κατάστασης που βρίσκεστε. Δεν χρειάζεται να επικυρωθούν από τους άλλους, αλλά από εσάς τους ίδιους.
• Ισορροπήστε ανάμεσα στις ανάγκες του φροντιζόμενου και τις δικές σας ανάγκες. Τα όριά μας μετακινούνται διαρκώς καθώς και εμείς και οι γύρω μας συνεχώς αλλάζουμε. Είναι σημαντικό να μπορούμε να τα προσαρμόσουμε στις ανάγκες και τις αντοχές μας. Σήμερα λιγότερα- αύριο περισσότερα.
• Ζητείστε βοήθεια από τους κοντινούς σας ανθρώπους: Έστω και αν κάποιος προσωρινά δεν μπορεί να αναλάβει ένα κομμάτι φροντίδας και να σας ξεκουράσει, το να είναι παρών και να ακούσει μπορεί να φέρει μεγάλη ανακούφιση. Είναι σημαντικό να διατηρείτε ανοιχτά κανάλια επικοινωνίας. Αξιοποιήστε τον περίγυρο ως πηγή δύναμης και υποστήριξης.
• Απευθυνθείτε σε ειδικούς: Μη μένετε σε λύσεις που σας εγκλωβίζουν. Δημιουργήστε ένα ασφαλές περιβάλλον στο σπίτι με τη βοήθεια θεραπευτή (φυσικοθεραπευτή, εργοθεραπευτή) ή απευθυνθείτε σε κάποιο εξειδικευμένο κέντρο που θα μπορέσει να αναλάβει τη φροντίδα του αγαπημένου σας ατόμου.
• Αν οι τρόποι που μέχρι τώρα αντιμετωπίζατε τις δυσκολίες παύουν να είναι επαρκείς, αναζητείστε ομάδες ψυχοεκπαίδευσης ή συμβουλευτική από κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας. Είναι σημαντικό να θυμάστε ότι ο καθένας αποκρίνεται διαφορετικά σε τέτοιες καταστάσεις και το να ζητήσετε βοήθεια δεν αποτελεί σημάδι αδυναμίας. Για να μπορέσω να φροντίσω κάποιον ουσιαστικά, πρέπει πρωτίστως να είμαι εγώ καλά.

Νιόβη Βέλλιου
Ψυχολόγος MSc, Οικογενειακή Ψυχοθεραπεύτρια

Παιδί   •   Οικογένεια   •   Ελεύθερος Χρόνος

11 Ιουνίου, 2019

Αφορμή γι αυτό το κείμενο, υπήρξαν ερωτήματα γονέων λίγο πριν το κλείσιμο των σχολείων, όπως: Γιατί δεν πάει κατασκήνωση με τους φίλους του; Μήπως έχει άγχος αποχωρισμού; Τι δραστηριότητες να αναζητήσω για να μείνει απασχολημένος/η όλες τις διακοπές; Είναι εντάξει εάν κάνουμε κάθε μέρα επανάληψη;

Αγαπητοί γονείς, σας προσκαλώ να θυμηθείτε ότι είναι καλοκαίρι και για εσάς! Πέρα από γονείς, (μπορεί να) είστε σύζυγοι, σύντροφοι, επαγγελματίες, φίλοι. Ο καλύτερος τρόπος να φροντίσετε επαρκώς και υγιώς το παιδί σας, είναι να φροντίζετε με συνέπεια τον εαυτό σας, σωματικά και ψυχικά. Ο τρόπος με τον οποίο ένας γονιός ακούει και φροντίζει τις δικές του ανάγκες, αποτελεί μοντέλο που το παιδί εσωτερικεύει μεγαλώνοντας. Ένας γονιός που φροντίζει τον εαυτό του, επιτρέπει στο παιδί να παραμένει στο ρόλο του παιδιού. Αντίθετα, ένας γονιός που δυσκολεύεται να φροντιστεί ο ίδιος, πολλές φορές καλεί ασυνείδητα το παιδί να αναλάβει τη φροντίδα του «μεγάλου» μέσα από ρόλο γονεϊκό ή συντροφικό, αναστέλλοντας τις ατομικές αναζητήσεις του παιδιού. Τέτοια μπορεί να είναι η περίπτωση που το παιδί αποφεύγει να αποχωριστεί τον γονιό προκειμένου να πάει κατασκήνωση. Ένας γονιός που φροντίζει τον εαυτό του είναι σε θέση να αναγνωρίσει ότι οι ανάγκες του πιθανόν διαφοροποιούνται από τις ανάγκες του παιδιού του. Αντίθετα, ένας γονιός που έχει ο ίδιος ακάλυπτη ανάγκη για φροντίδα ή προστασία, πολλές φορές υπερβάλλει στην φροντίδα του παιδιού ή ακόμη προβάλλει τις δικές του ανάγκες κι επιθυμίες στο παιδί. Τέτοια μπορεί να είναι η περίπτωση που ο γονιός προγραμματίζει ανελλιπώς δραστηριότητες για το παιδί και μάλιστα υπέρ-εμπλέκεται σε αυτές.

Τα παιδία παίζει

Αυτό που αξίζει να γίνει αντιληπτό είναι ότι η ανάγκη για εξαντλητικό προγραμματισμό καθυστερεί την ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού, παρακωλύει την αυτορρύθμιση και αυτονόμησή του και το απομακρύνει από το να ανακαλύψει όσα πραγματικά το ενδιαφέρουν. Και αν το παιδί παραπονιέται ότι βαριέται, καλό είναι να θυμόμαστε ότι στο δρόμο για την έκφραση δημιουργικότητας, η πλήξη αποτελεί απαραίτητο αναπτυξιακό στάδιο.

Αν θα μπορούσε να υπάρξει μια προτροπή για το καλοκαίρι, αυτή είναι αφήσουμε τα παιδιά να παίξουν! Μόνα τους ή με συνομήλικους, με τα αδέρφια τους ή τους γονείς. Με κούκλες, με επιτραπέζια, στον υπολογιστή (πάντα υπό την εποπτεία ενηλίκου και με βάση τους κανόνες που έχουν τεθεί), παιχνίδια ρόλων ή κινητικά παιχνίδια, το παιχνίδι δε χρειάζεται να διδαχθεί. Το μόνο που χρειάζεται είναι χώρος και χρόνος για να εκφραστεί. Πέρα από σωματική άσκηση, το παιχνίδι είναι άσκηση νοητική και συναισθηματική. Μέσα από το παιχνίδι το παιδί έχει την δυνατότητα να δράσει ελεύθερα, να εκφράσει τα συναισθήματά του, να μάθει τον εαυτό του και τους ανθρώπους γύρω του. Θα αναπτυχθεί η μνήμη, η ικανότητα αναπαράστασης και μίμησης, θα εσωτερικευθούν κανόνες και ηθική συμπεριφορά. Και το πιο σημαντικό: το παιδί, με οδηγό τον συμβολισμό και τη φαντασία εν είδει πρόβας, θα εξασκηθεί σε ποικίλα σενάρια της πραγματικότητας κι έτσι όταν βρεθεί αντιμέτωπο με μη αναμενόμενες καταστάσεις στη ζωή του δε θα τις βιώσει ως ψυχοπιεστικές, γιατί θα έχει αναπτύξει μέσα από το παιχνίδι την απαραίτητη ανθεκτικότητα και αυτοεκτίμηση.

Συνοψίζοντας

Είναι βέβαιο πως κάθε γονιός θα περάσει στιγμές στις οποίες θα δυσκολεύεται να ακούσει τις ανάγκες και τις επιθυμίες του ίδιου αλλά και του παιδιού του. Όταν χάνεται η άκρη του νήματος, αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να αναζητούμε την επίγνωση κάνοντας ένα βήμα πίσω και προσπαθώντας να αφουγκραστούμε τον εαυτό μας και τους άλλους.

Ευχαριστώ πολύ εκπαιδευτικούς και γονείς για τη συνεργασία που είχαμε την παρελθούσα εκπαιδευτική χρονιά. Καλό καλοκαίρι σε όλους!

Σημείωση: Κάθε οικογένεια είναι ξεχωριστή και κάθε άτομο ιδιαίτερο. Το παραπάνω κείμενο δεν μπορεί επομένως να επέχει θέση θεραπευτικής/ συμβουλευτικής παρέμβασης, παρά μόνο ενημέρωσης.

Νιόβη Βέλλιου
Ψυχολόγος MSc, Οικογενειακή Ψυχοθεραπεύτρια